Ki Nartosabdo, Legenda Dhalang Wayang Kulit Indonesia Kang Ora Bisa Diganti!

Klaten kalebu salah sawijine kabupaten ing Jawa Tengah kang nduweni keunggulan ‘nyithak’ dhalang-dhalang wayang kulit kondang. Legenda dhalang Indonesia kang bisa kasebut ora bisa diganti dening sapa wae tekan saiki uga lahir ing Klaten. Manawa panjengengan prosutresno wayang, mestine ora asing maneh. Yo, dhalang kasebut ora liyo yaiku Ki Nartosabdo. Pria kang ing tembe gedhene kondang dadi dhalang iku, lair ing Klaten, 25 Agustus 1925

Okeh-okehe dhalang, nuruni bakat saka piyantun sepuhe. Ananging Ki Nartosabdo ora lahir kaluarga dhalang. Lahir kanthi asma Soenarto, ramane yaiku pengrajin sarung keris. Iki kang ndadekake Ki Nartosabdo asring kasebut dhalang kewahyon.

Soenarto cilik mulai mbantu perekonomian kaluarga kanthi bakat senine. Piyambake nate dadi pelukis uga pemain biola ana ing orkes Keroncong Sinar Purnama. Bakat seni iku tamsoyo katon nalikane Soenarto mlebu sekolah ing Lembaga Pendidikan Katolik.

Ing tahun 1945, piyambake kenalan karo pendiri grup Wayang Uwong, Ngesti Pandowo, yaiku Ki Sastrosabdo. Wiwit iku, piyambake terus dadi gurune Soenarto. Kalebu murid kang teladan, bisa nggawe kreasi anyar ing group iky, Soenarto malahan oleh gelar tambahan ‘Sabdo’ ana ing sak mburine asma asli Gelar kui ditampa ing tahun 1948 lan asmane ganti Nartosabdo.

Kanthi lumakune wektu, bakat seni Nartosabdo soyo ngremboko. Sanajan lair lan gedhe ing Jawa Tengah, karier utamane minangka dhalang malah kawiwitan ing Jakarta. Nalika 28 April 1958 pentas pisanan dadi dhalang ing Gedung PTIK Jakarta lan disiarke langsung RRI (Radio Republik Indonesia). Lakon kang diusung yaiku Kresna Duta.

Pengalaman pisanan ndhalang rupane nggawe Nartosabdo gugup, amarga saktenane pakaryane dudu dhalang, ananging pengendhang ing group Ngesti Pandowo. Ewadene ngono, anggone ndalang uga ora asal-asalan, lantaran Nartosabdo sejatine yo pancen seneng karo kesenian wayang kulit. Dhalang kondang kang disenengi, kayata Ki Ngabegi Wignyosoetarno saka Solo, lan Ki Poedjosoemarto asli Klaten.

Kajaba iku, piyambake ugo seneng maca buku-buku tua. Mulane, wektu semono, Kepala Studio RRI, Sukiman banjur menehi kesempatan Nartosabdo ndhalang ing pertunjukan PTIK iku.

Sawise pentas pisanan iku, Nartosabdo terus entuk kesempatan ndalang wayang kulit ing pirang-pirang papan, mulai saka Solo, Jogja Surabaya lan sak piturute. Ora mung mentasake cerita kang wes ana, piyambake uga nglairake cerita-cerita gubahan kang luwih ‘seger’, kayata Dasa Griwa, Mustakaweni, Ismaya Maneges, Gatutkaca Sungging, Gatutkaca Wisuda, Arjuna Cinoba, Kresna Apus, dan Begawan Sendang Garba.

Anggone pentas, Ki Nartosabdo asring ngusung lakon carangan, mulo akeh dikritik. Piyambake dianggep nyimpang saka umume pakem wayang, amergo wani ngusung banyolan  utawa guyonan minangka selingan ing adegan Keraton kang umume kaku. Nanging dudu Nartosabdo yen perkara kui ndadekake nglokro! Kanthi udan kritik malahan, piyambake nuwuhake niat lan tekad kang luwih kuat  nekuni jagad pedalangan lan pewayangan.

RRI ing salah sawijine kutho malahan mboikot hasil karyane. Ing pacoban mangkono, Ki Nartosabdo malahan disokong para dhalang mudha kang kepengen pembaharuan supaya wayang ora kaku. 

Usahane ora sio-sio, ing tahun 1980-an asmane melejit kanthi asma Ki Nartosabdo. Ana papan ngendi wae, khusus e ing Jawa asma kui misuwur—kayata jeneng selebritis ibu kota kang dikenal nganti pelosok-pelosok desa ing wanci saiki. Piyambake kasil nggedhekake jagad pedalangan kanthi pembaharuan.

Ora cukup dadi dhalang wayang kulit, Ki Nartosabdo ugo misuwur minangka pengripto gendhing-gending Jawa. Luwih saka 300 tetembangan Jawa kang wes digawe nganti piyambake ninggal ing 7 Oktober 1985. Tetembangan kuwi malahan nganti saiki isih lestari lan disenengi para prosutresna karawitan.

Para sinden lan niyaga ora asing maneh karo gendhing-gendhinge. Lelagon kang asring ditabuh ing pamentasan-pamentasan Karawitan nganti saiki kayata, Caping Gunung, Gambang Suling, Ibu Pertiwi, Klinci Ucul, Prahu Layar, Ngundhuh Layangan, Aja Diplèroki, lan Rujak Jeruk.

  • Legenda Ajian Pancasona, Kebal Senjata Tajam Hingga Tak Bisa Mati

    Masyarakat Indonesia sejak dulu sudah mengenal kebudayaan yang menghubungkan antara ritual, ilmu, dan kebatinan. Salah satunya adalah ajian Pancasona. Pemilik ajian pancasona dipercaya tidak akan mati selama tubuhnya masih menyentuh bumi dan kebal senjata tajam
  • Bulan Suro, Saatnya Membersihkan Wesi Towo

    Satu Suro adalah hari pertama dalam kalender Jawa di bulan Suro. Kalender Jawa merupakan sistem penanggalan yang dipakai oleh Kasultanan Mataram dibawah pimpinan Sultan Agung Hanyakrakusuma sekitar 1613-1645. Bulan pertama pada kalender Jawa adalah Suro. Kemudian Sapar, Mulud, Bakda Mulud, Jumadilawal, Jumadilakir, Rejeb, Ruwah, Pasa, Syawal, Sela, dan Besar.
  • Pelihara Kucing, Salah Satu Cara Mengusir Tokek Dari Rumah

    Tokek adalah hewan reptil yang bentuk tubuhnya menyerupai cicak, namun ukurannya lebih besar sehingga cukup menakutkan. Sama seperti cicak, tokek juga dapat memutuskan atau menumbuhkan ekornya sendiri. Termasuk hewan pemberani, Tokek tak kan ragu menunjukkan keberadaannya pada penghuni rumah. Meski tak terlalu berbahaya, kehadiran tokek dirasa mengganggu. Apalagi saat tokek mengeluarkan suaranya yang nyaring, bisa bikin tidur jadi tidak nyenyak. Oleh sebab itu, banyak yang tidak menyukai…
  • Pecinta Tanaman Daun Wajib Punya Begonia Masoniana ‘Tapak Macan’

    Bagi sebagian orang, tanaman hias yang cantik adalah yang memiliki bunga. Meski demikian, tak sedikit pula orang yang menggandrungi tanaman hias yang cukup berdaun saja. Kemolekan warna serta bentuk daun tanaman hias tertentu memang acap kali membuat decak kagum di kalangan pecintanya. Nah, bagi Anda pecinta tanaman daun, rasanya wajib punya tanaman Begonia Masoniana atau yang dikenal pula dengan sebutan Begonia Tapak Macan.